انواع خشک کردن گیاهان دارویی بصورت طبیعی و مصنوعی
زمانی که اندام های یک گیاه حاوی بیشترین مواد موثره باشد باید اقدام به جمع آوری و خشک کردن گیاهان مورد نظر کرد.
- مواد موثره موجود در پیکره رویشی، در مرحله گلدهی، مناسب ترین کیفیت را دارند، زیرا گل های حاوی مواد دارویی، زمانی که کاملا باز می شوند از بیشترین مواد موثره برخوردارند.
- قبل از رویش گیاهان ( اوایل بهار)، پوست گیاهان حاوی بیشترین مواد موثره هستند.
- در اواخر دوره رویشی ( پاییز و بهار)، اندام های زیر زمینی گیاهان مانند ریشه و ریزوم دارای بیشترین مواد موثره هستند. میوه ها و بذرهای گیاهان دارویی وقتی کاملا رسیده باشند حاوی مواد موثره زیادی هستند.
- برگ ها، ساقه ها، گل ها، ریشه ها و پوست پس از برداشت دارای بیشترین رطوبت هستند و وجود رطوبت باعث قارچ و بیماری می شود بنابرایت بلافاصله پس از برداشت باید اقدام به خشک کردن گیاهان دارویی کرد.
دستگاه خشک کن گیاهان دارویی
خشک کردن چیست؟
اولین مرحله پس از برداشت گیاه، حذف آب یعنی خشک کردن است.
خشک کردن عبارت است از؛ کاهش محتوای رطوبتی محصول و فعالیت آنزیمی و میکروبی گیاه، که بتوانیم گیاه را برای مدت طولانی نگهداری کنیم.
روش خشک کردن با توجه به میزان و نوع رطوبت موجود در اندام های گیاه مشخص می شود.
مدت زمان لازم برای خشک کردن، به وضعیت دما و وضعیت دستگاه تهویه بستگی دارد، اگر دمای هوا برای خشک کردن گرم تر باشد و دستگاه تهویه هم تندتر کار کند، عمل خشک کردن سریع تر انجام می گیرد.
گیاهان دارویی بسیار حساس هستند، بنابراین نباید از دمای بالای برای خشک کردن استفاده کرد.
نکات مهم برای خشک کردن گیاهان دارویی
- اگر از درجه حرارت بالا برای خشک کردن گیاهان دارویی استفاده شود، آب موجود در قسمت های خارجی به سرعت خارج می گردد.
- ولی در قسمت های میانی اندام گیاهی خارج نمی گردد، که در این حالت قسمت خارجی اندام گیاهی به صورت قهوه ای و برشته می شود و رطوبت موجود در قسمت های میانی آن باعث تجزیه و فاسد شدن مواد موثره موجود می گردد.
- درجه حرارت مطلوب برای خشک کردن اندام هایی که حاوی اسانس می باشند 40 الی 50 درجه سانتی گراد می باشد.
- استفاده از درجه حرارت بیشتر باعث کاهش اسانس می شود.
- درجه حرارت مورد نیاز، برای خشک کردن اندام های گیاهی حاوی ویتامین، 80 درجه درجه سانتی گراد می باشد، استفاده از درجه حرارت بیشتر باعث تجزیه ویتامین ها می گردد.
- درجه حرارت مطلوب برای خشک کردن اندام هایی که حاوی آلکالوئید می باشند 60 الی 70 درجه سانتی گراد می باشد.
- استفاده از درجه حرارت بیش از 80 درجه سانتی گراد، باعث تجزیه کلروفیل و تغییر رنگ طبیعی آن ها به رنگ
قهوه ای می شود.
- برای خشک کردن گیاهان دارویی به سه عامل باید توجه کرد:
- عدم تغییر در میزان مواد موثره موجود در گیاهان
- عدم تغییر در میزان صفات خارجی مثل رنگ، بو، طعم
- عدم تاثیر نامطلوب اقتصادی بر محصول
گیاهان دارویی پس از خشک کردن باید از حدود 10 الی 40 درصد رطوبت داشته باشد.
با وجود این مقدار رطوبت، بدون انکه به مواد موثره و دیگر خصوصیات آن ها آسیب جدی وارد شده باشد، می توان حتی به مدت نسبتا طولانی اقدام به نگهداری گیاهان نمود.
رطوبت کم تر از مقدار ذکر شده، نه تنها باعث کاهش اثر دارویی مواد موثره می شود، بلکه داشتن چنین داروهایی از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه نخواهد بود.
آماده نمودن گیاهان دارویی قبل از خشک کردن
- پس از جمع آوری گیاه مورد نظر، باید محیط مناسب برای خشک کردن آن ها آماده کرد.
- نحوه آماده کردن گیاهان، نه تنها باعث سرعت در خشک کردن آن ها می شود، بلکه در کیفیت خشک کردن آن ها نیز موثر است.
- از اندام های گیاه مورد نظر، موارد اضافه را جدا نموده و اندام اصلی را به قطعات مناسب تقسیم کرد.
- با رعایت این نکته، نه تنها انرژی کمتری برای خشک شدن اندام ها مصرف می شود، بلکه روند خشک شدن آن ها نیز،سرعت می بخشد.
- برای خشک شدن ریشه ها و ریزوم ها، ابتدا باید آن ها را کاملا شست، برای این کار بهتر است اندام های مذکور در ظروف آبکش مانند متحرکی قرار گیرند و سپس با فشار آب شست و شو داده شوند.
- ضرورتا پوست ریشه ها را نیز که فاقد ماده موثره است جدا می سازند و پس از آن اقدام به قطعه قطعه کردن ریشه ها می کنند.
- اگر ریشه ها ضخیم می باشند، باید آن ها را از ناحیه طولی به دو یا چهار قسمت تقسیم نمود.
- اگر هدف استفاده از برگ های گیاهان دارویی می باشد، بویژه در مقیاس کم، بهتر است به جای خشک کردن گیاه کامل، ابتدا برگ های تازه آن را از سایر قسمت های گیاه جدا و جداگانه خشک نمود تا برگ ها پس از خشک شدن، بدون اضافه و دارای کیفیت بهتری باشند.
دستگاه ها و روش های مورد استفاده برای خشک کردن گیاهان دارویی
برای خشک کردن اندام های مختلف گیاهان دارویی، از دو روش طبیعی و مصنوعی استفاده می شود.
1- روش طبیعی
- این روش متکی به تابش آفتاب است و تغییرات اقلیمی مانند بارندگی سنگین و رطوبت زیاد برای به کارگیری این روش مناسب نیست.
- به منظور جلوگیری از زیان های حاصل از عوامل تغییرات اقلیمی، اندام های گیاه را در اتاق ها یا سالن های مخصوص خشک می کنند.
- برای خشک کردن گیاهان در مقیاس وسیع کاشت، به سالن ها و مکان های بزرگ و مناسبی نیاز است و اندام هایی گیاهی که می خواهید خشک کنید، باید به طور متناوب زیر و رو کرد.
- در این روش، باید گیاهان را با ضخامت کم روی طبقاتی با تور سیمی که دارای سوراخ های مناسبی است، قرار داد ؛
- زیرا در این صورت نیاز به زیر و رو کردن گیاه نیست و جریان هوا به راحتی از زیر و روی طبقات عبور می کند.
- اگر گیاه مورد نظر با مقدار و تراکم مناسب بر روی طبقات توری قرار گیرد، بعد از خشک شدن کیفیت خود را حفظ خواهند کرد.
- اندازه استاندار برای خشک کردن روی هر متر مربع طبقات تور سیمی، نیم کیلو گرم گل تازه یا 2 الی 5 کیلوگرم پوست و ریشه یا 1 الی 2 کیلوگرم برگ تازه است.
- در روش طبیعی زمان مورد نیاز برای خشک کردم گیاهان، به شرایط اقلیمی بستگی دارد.
- در صورت بارش باران نه تنها اندام ها خشک نخواهند شد بلکه با جذب رطوبت، درصد رطوبت آن ها افزایش
می یابد و باعث رشد قارچ ها و باکتری ها می شود.
- در صورتی که اوضاع جوی مناسب باشد باید در انبار محل نگهداری را باز کرد تا هوای داخل جا به جا شود، همچنین بهتر است جای طبقات عوض شود تا تمام اندام های گیاه به صورت یکنواخت خشک شود.
2– روش مصنوعی
- این روش، بر اساس کار بر پایه وجود هوای گرم و وجود دستگاه تهویه که سبب جا به جایی هوای گرم می شود،
قرار دارد.
- این روش نسبت به روش طبیعی گیاه با سرعت بیشتری خشک می شود و نیاز به نیروی کار کم تری است.
- خشک کن های مصنوعی به سه شکل وجود دارند:
- خشک کن های دارای جریان هوای گرم
این خشک کن ها کیفیت و سرعت عمل زیادی نسبت به خشک های جریان هوای خنک دارند و اغلب برای خشک کردن گیاهان از این خشک کن ها استفاده می شود.
هوا در داخل گیاه و اندام های گیاه در این مدل به سرعت جریان پیدا می کند و جهت جا به جایی اندام های گیاهی مخالف جهت جریان هواست و این عمل خشک کردن آن ها را سرعت می بخشد.
در این نوع خشک کن ها گیاه در مدت کمی خشک می شود.
مدل های خشک کن های دارای جریان هوای گرم
-
خشک کن تسمه ای
این نوع خشک کن دارای جریان هوای گرم است، درجه حرارت، میزان رطوبت و سرعت تهویه را می توان به راحتی تنظیم کرد.
برای خرج کردن گیاه، نیاز به متوقف کردن دستگاه نیست.
در هر 24 ساعت 8 الی 14 تن گیاه تازه را می توان خشک کرد.
این خشک کن بازدهی بالایی دارد و نیاز به نیروی کار زیادی ندارد.
از معایب آن نیز، مصرف زیاد انرژی و گران بودن دستگاه است.
-
دستگاه خشک کن گیاهان دارویی
خشک کن کابینتی
این خشک کن از رایج ترین خشک کن های موجود در جهان است که فضای کمی را اشغال می کند.
در این نوع خشک کن اندام های گیاه به نحو مطلوب خشک می شود؛ زیرا در فواصل زمانی معین جا به جا می شود.
این خشک کن برای خشک کردن ساقه ها و انشعاب های شاخه ای مناسب نیست؛ زیرا اندام های مذکور بر اثر جا به جایی خشک می شوند.
در این نوع خشک کن برای پر کردن طبقات خشک کن، و پر کردن ظروف مخصوص خشک کن نیاز به نیروی کار دارد و پس از خشک شدن گیاه، باید به صورت دستی گیاه خشک شده را خارج نمود.
این کار از نظر اقتصادی با توجه به هزینه نیروی کار به صرفه نیست و سرعت عمل کمی نسبت به دستگاه های دیگر دارد.
-
خشک کردن گیاهان دارویی
خشک کن های دارای جریان هوای خنک
در این روش درجه حرارت مورد استفاده برای خشک کردن گیاه، همان درجه حرارت محیط است.
منظوز از هوای خنک نیز همان هوای معمولی است که به جریان افتاده است و با استفاده از تهویه های مناسب باعث جا به جایی هوا در داخل سیستم و خنکی محیط می گردد.
استفاده از این روش، فقط در روزهای گرم و خشک امکان پذیر است؛
زیرا زوزهایی که رطوبت هوا بیش از 50% درصد باشد رطوبت داخل خشک کن بالا می رود و برای خشک کردن مناسب نیست.
زمان مورد نیاز برای خشک کردن بین 8 الی 20 روز است و به شرایط آب و هوایی بستگی دارد.
اگر سیستم های هوای خنک، علاوه بر تهویه مناسب به کمک دستگاه های مخصوص، دمای مناسب نیز قرار داده شود، باعث تسریع در خشک شدن اندام های گیاه می شود و استفاده از این روش، بذرها، میوه ها و سایر اندام های گیاهی با اطمینان بیشتری خشک می شود.
چنانچه هوای خارج از خشک کن مرطوب و بارانی باشد، با روشن کردن دستگاه گرم کن، رطوبت را می توان خنثی کرد .
این روش به علت اینکه به زمان زیادی برای خشک کردن گیاه نیاز دارد، به صرفه نیست.
-
خشک کن جریان هوای گرم
در این روش، دمای بین 200 الی 1000 درجه سانتی گراد به کار برده می شود و محصول مورد نظر، در فاصله 2 الی 5 دقیقه خشک می شود.
این سیستم، قادر به خشک کردن قریب دو تن وزن تازه محصول است.
از این روش برای خشک کردن محصولات کشاورزی و علوفه دامی استفاده می شود.
برای خشک کردن گیاهان دارویی از این روش استفاده خیلی کم تری می شود؛ زیرا سوخت مورد استفاده در این دستگاه ها نفت یا گازوئیل است که بر روی اندام های گیاهان تاثیر منفی می گذارد و کیفیت محصول را از بین می برد.
تاثیر های خشک کردن بر گیاهان
- خشک کردن باعث کاهش آب موجود در اندام های مختلف گیاهان می گردد و در نتیجه کاهش وزن گیاه می شود.
- از هر 4 الی 8 کیلوگرم گل تازه یک کیلو گرم گل خشک به دست می آید و از هر 4 الی 5 کیلوگرم شاخه دارای برگ و گل یک کیلو گرم گیاه خشک به دست می آید.
- هر 5 الی 6 کیلو گرم برگ تازه یک کیلو برگ خشک به دست می آید و از هر 3 الی 4 کیلو گرم ریشه تازه، ریشه خشک به دست می آید.
- کاهش بیش از حد اندازه آب در اندام های گیاه، بر مواد موثره و کیفیت گیاه تاثیر می گذارد.
- گیاهان حاوی اسانس، اگر بلافاصله خشک نشوند اسانس آن ها کاهش می یابد.
- خشک کردن سریع و کامل گیاه، به حفظ رنگ و اسانس آن ها کمک می کند.
- خشک شدن باعث تغییراتی در مزه، بو و رنگ اندام گیاه خشک شده برای عرضه مواد به بازار، از نظر خصوصیات مذکور باید مورد آزمایش های متعدد کیفیت قرار گیرد و در صورت تایید به بازار عرضه شود.
فروش عمده گیاهان دارویی در بازرگانی ملکی
در بازرگانی ملکی، انواع گیاهان دارویی کمیاب با بسته بندی های متنوع به صورت عمده آماده عرضه می باشد،
سبد محصولات در بازرگانی ملکی عبارت است از: گیاهان دارویی خشک شده، صمغ های کمیاب، خرما و اسانس های ارگانیک و طبیعی.
این گیاهان در زمین هایی با نظارت متخصصان گیاهان دارویی کشت می شوند و پس از برداشت با روش هایی استاندار خشک می شوند.
همچنین در بسته بندهایی متنوع و استاندارد به کشورهای مختلف صادر می شود.
برخی از مهم ترین گیاهان صادراتی کمیاب که در این بازرگانی با بسته بندی های استاندارد و کیفیت بالا عرضه می شود عبارت است از: صمغ آنغوزه تلخ، صمغ آنغوزه شیرین اشاره کرد.
از دیگر داروهای گیاهی کمیاب می توان صمغ کتیرا، صمغ باریجه، ریشه ثعلب، اسانس گل محمدی ارگانیک، روغن باریج، اسانس باریجه، گل محمدی ارگانیک و … نیز نام برد.
برای اطلاعات بیشتر در مورد صمغ آنغوزه و کتیرا که از گیاهان کمیاب می باشند لطفا به لینک زیر مراجعه کنید:
